विश्व स्वामी विवेकानंदांचे - लेखांक २.

लेख क्र. १ वाचा - http://vikramwalawalkar.blogspot.in/2013/02/blog-post.html

थोरांचे बालपण सुद्धा थोरच असते. त्यातले प्रसंग हे त्यांच्या आयुष्याची दिशा आणि ध्येय स्पष्ट करणारे असतात. श्रीराम, श्रीकृष्ण, शिवाजी महाराज यांचे बालपण सुद्धा सुरस आणि प्रेरणादायी आहे. स्वामी विवेकानंद म्हणजेच बालपणीचा नरेंद्र. माता भुवनेश्वरीदेवी आणि विश्वनाथ दत्त यांच्यापोटी जन्मलेला नरेंद्र त्याच्या बालपणीच्या प्रसंगांतून आपल्याला बरेच काही शिकवून जातो.

महाराष्ट्रातल्या गणेशोत्सवासारखाच पश्चिम बंगालमधला दुर्गापूजेचा सण! अत्यंत उत्साहाचा, ऊर्जेचा, आनंदाचा आणि धामधुमीचा. फुललेल्या बाजारपेठा, गजबजलेले रस्ते, रमलेले बाळगोपाळ, उत्सवी खरेदी. चहूदिशांनी उत्साह ओसंडून वाहत असतो. अशाच एका दुर्गापूजेसाठी नरेंद्रच्या आईने त्यांना बाजारातून दुर्गेची मूर्ती आणण्यासाठी पाठवले.

ईश्वरभक्त असलेला नरेंद्र रस्त्याने रमतगमत चालला होता. आज दुर्गा घरी येणार म्हणून त्याच्या बालमनाला कोण आनंद झाला होता. रस्ता पार करून पुढच्या चौकात गेले की आलेच मूर्तीचे दुकान. सगळीकडे लगबग सुरु होती. नरेंद्रने मूर्ती पाहिली. त्याचं श्रद्धाळू मन हरखून गेलं. दुर्गेचं ओज, शस्त्रधारी हात, तेजस्वी डोळे, विजयी मुद्रा आणि आशीर्वादाचा हात पाहून तो मनोमन सुखावला. मूर्ती हातात  घेतली अन् खूप जपून पावलं टाकत तो निघाला. एवढ्यात त्याला लांबून येणाऱ्या घोडागाडीचा आवाज आला. मान वळवून पाहतो तर काय, एक लहान मुलगी कडेवर एक बाहुली घेऊन आपल्याच तंद्रीत रस्ता पार करत होती. चाणाक्ष नरेंद्रने क्षणार्धात जाणले की घोडागाडी त्या मुलीला मध्यरस्त्यात गाठणार आणि तिच्या अंगावरून धडधडत पुढे निघून जाणार. इतर लोक श्वास रोधून पाहू लागले. पुढे काय वाढून ठेवले आहे हे त्या मुलीच्या मात्र ध्यानीमनीही नव्हते. डोळ्याची पापणी लवते न लवते तोच नरेंद्रने हातातली मूर्ती बाजूला भिरकावली अन् धावत त्या मुलीला उचलून पार निघून गेला. घोडागाडी धडधडत निघून गेली. लगाम खेचण्याचा प्रयत्न केल्याने घोडे खिंकाळले आणि पुढे जाऊन थांबले. सारे अवाक् होऊन पाहू लागले. नरेंद्रच्या साहसाचे सर्वांनी कौतुक केले. पण नरेंद्र मात्र मनातून खट्टू झाला. त्याच्या हातातल्या मूर्तीचा पार चक्काचूर झाला होता. घरी आलेल्या खिन्न नरेंद्राला आईने विचारल्यावर त्याने सारा प्रकार कथन केला. आईने नरेन्द्राचे कौतुकच केले.

पुढे अखिल जगाला या नरेन्द्राने हाच उपदेश केला की ‘सर्व जीवमात्रांमध्ये ईश्वर विद्यमान आहे’, ‘शिवभावाने जीवसेवा करा’, ‘दारिद्रीनारायणाची सेवा करा’. त्या उपदेशाचे मूळ आईच्या त्या शिकवणुकीमध्ये तर आहेच पण गुरु श्रीरामकृष्ण परमहंस यांचाही वाटा या विचारांच्या जडणघडणीत आहे. आणि म्हणूनच ‘जीवे जीवे शिवस्वरूपं, सदा भावयतु सेवायाम्’ अशा रीतीने शाळा, रुग्णालये यांची उभारणी रामकृष्ण मिशन ने केली.

आज संपूर्ण विश्व धार्मिक कट्टरतेच्या आणि सांप्रदायिक असहिष्णुतेच्या कालखंडातून जात असताना विश्वबंधुत्वाचा उद्घोष करणे आणि अखिल जगताला बंधुत्वाचा संदेश देणे ही कामे या भरतभूमीतूनच व्हायची आहेत. आणि त्याचा पायाच स्वामीजींनी घालून ठेवला आहे.

नरेंद्रचे वडील विश्वनाथ दत्त हे कलकत्त्यातील एक प्रतिष्ठित वकील होते. घरची परिस्थिती उत्तम होती. छोटा नरेंद्र एकदा घराच्या खिडकीत उभा होता. हिवाळ्याचे दिवस होते. बाहेरच्या गमतीजमती पाहत असतानाच नरेन्द्राचे लक्ष वेधले गेले ते एका अत्यंत गरीब माणसाकडे. त्या माणसाच्या अंगावर लज्जारक्षणापुरतेच कपडे होते. त्या थंडीत तो कुडकुडत होता आणि हळूहळू मार्गक्रमणा करत होता. एका सुभाषितात म्हटल्याप्रमाणे सज्जनांचे हृदय हे लोण्याप्रमाणे असते, परपीडा पाहून ते विरघळते. नरेन्द्राचे मन तरी द्रवल्याशिवाय कसे राहील? खोलीमध्ये नजर फिरवता वडिलांची किमती शाल झटकन नरेन्द्राच्या नजरेस पडली. कशाचाही विचार न करता त्याने ती शाल उचलली आणि धावतच खाली गेला. त्या गरीब व्यक्तिच्या अंगावर शाल पांघरल्यावर नरेन्द्राचे मन सुखावले. ती व्यक्तीही हरखून गेली. जिथे मुले आपली साधी पेन्सिल अथवा चेंडू दुसऱ्याला देत नाहीत तिथे बाल नरेन्द्राने घरातली किमती शाल त्या व्यक्तिच्या अंगावर पांघरून जणू इथल्या हजारो वर्षांच्या शिकवणुकीचा प्रत्ययच दिला. ‘परपीडा जाने रे’ या उक्तीचा व्यवहारातला धडाच जणू या कथेतून मिळतो.